Podmiot liryczny to nadawca wypowiedzi w utworze poetyckim, figura mówiącego w wierszu, która może ujawniać się bezpośrednio jako ja, przyjmować rolę bohatera, przemawiać w imieniu zbiorowości lub pozostać ukryta za opisem świata; rozpoznanie, kto mówi i do kogo, jest pierwszym krokiem do poprawnej interpretacji, ponieważ od typu podmiotu zależy ton, perspektywa i sposób wartościowania. W liryce bezpośredniej mówiący zwraca się wprost, używa pierwszej osoby, odsłania emocje, wspomnienia, marzenia i lęki; łatwo rozpoznać taką konstrukcję w utworach, w których pojawia się opowieść o własnym przeżyciu, modlitwa, skarga, zachwyt, a wypowiedź ma charakter wyznania. W liryce pośredniej podmiot chowa się za opisem pejzażu, ruchem zjawisk, obrazami ludzi i rzeczy, a czytelnik wnioskuje o stosunku mówiącego do świata z doboru słów i kompozycji; wówczas ważne są czasowniki nieosobowe, trzecia osoba, równoważniki zdań i dominacja opisu nad ekspresją. Istnieje też liryka roli, gdzie mówiący przyjmuje maskę postaci historycznej lub fikcyjnej i przemawia jej głosem, prezentując jej świat wartości; w takiej sytuacji trzeba odróżnić autora od kreacji i pytać, po co przywdziano daną maskę, jakie przesłanie jest dzięki temu wyostrzone. W liryce zbiorowej mówiący używa my, reprezentując wspólnotę pokoleniową, narodową, środowiskową lub rówieśniczą i formułując apel, manifest czy modlitwę; to buduje ton solidarności, współodpowiedzialności i działania. Funkcje podmiotu lirycznego to organizacja perspektywy, nadawanie emocji i wartości, kierowanie uwagi czytelnika na kluczowe obrazy oraz budowanie relacji z adresatem; podmiot może zwracać się do osoby bliskiej, do Boga, do natury, do pokolenia, do wroga, może pytać, prosić, polemizować, zachęcać. W praktyce szkolnej pomocny jest prosty zestaw pytań: kto mówi w wierszu i skąd mówi, do kogo się zwraca, w jakim celu wypowiada się teraz, jakie słowa zdradzają jego emocje i sądy; odpowiedzi porządkują interpretację i ułatwiają budowanie tezy. Przykłady z lektur pokazują różnorodność: w Trenach Jana Kochanowskiego nadawcą jest ojciec opłakujący zmarłą córkę i zmagający się z własną filozofią, co tworzy liryczną spowiedź o kryzysie wiary; w niektórych utworach romantycznych, gdy pojawia się ton apelu i wspólnoty, mówiący przechodzi w my i reprezentuje pokolenie wzywające do działania; w wierszach pejzażowych modernistów mówiący bywa ukryty i wydobywa się jedynie przez wybór szczegółów i metafor. W poezji współczesnej spotkamy podmiot codzienności, mówiącego o drobnych sprawach, który przez język potoczny i ironię wskazuje na dystans do wielkich słów; bywa też podmiot minorowy, melancholijny, który przez powtórzenia i pauzy buduje rytm smutku. W pracy z tekstem warto wczytywać się w zaimki, czasowniki i tryby: czas teraźniejszy i imperatyw mogą sugerować apel, tryb warunkowy i pytania retoryczne wprowadzają rozterkę, pierwsza osoba liczby pojedynczej otwiera przestrzeń wyznania, a trzecia osoba i opis rzeczy skłania ku liryce pośredniej. Częstą pułapką jest utożsamienie autora z mówiącym; nauczyciele proszą, by mówić o podmiocie lirycznym lub mówiącym, nie o poecie, chyba że w tekście zostaje on jawnie wskazany jako uczestnik wydarzeń; ten nawyk chroni przed zbyt prostymi wnioskami i pozwala widzieć utwór jako konstrukt artystyczny, w którym głos może być maską. Przy interpretacji porównawczej dwóch wierszy warto zestawić typy mówiących i sprawdzić, jak różnice kształtują sens: wyznanie zestawione z opisem buduje kontrast między emocją a chłodnym oglądem, liryka my i liryka ja zderza wspólnotę z jednostką, liryka roli odsłania mechanizm empatii i wcielenia. W nauce do egzaminu przydatne jest tworzenie minikart pracy, gdzie do wybranych wierszy dopisuje się notatkę o typie podmiotu, adresacie, funkcjach i dominujących środkach; taka systematyczna baza przyspiesza pisanie odpowiedzi, w których trzeba wyjaśnić wpływ perspektywy na sens. Własne próby pisania krótkich tekstów poetyckich z różnymi podmiotami uczą praktycznie, czym się różni ja, my i głos roli, a uważne czytanie zwrotek i refrenów zwiększa czujność na styl. Umiejętność rozpoznawania podmiotu lirycznego to element, który przynosi punkty nie tylko w zadaniach bezpośrednich, ale też w wypracowaniach, bo pozwala formułować tezy interpretacyjne zgodne z tekstem i uzasadniać je językowo, co ceni każda komisja oceniająca prace uczniów.
