Nowe kryteria na maturze z języka polskiego wynikają z aktualizacji podstawy programowej i standardów egzaminacyjnych oraz z wprowadzenia dwóch porządków przygotowania uczniów: formuły dla absolwentów czteroletniego liceum i pięcioletniego technikum oraz formuły wygaszanej po poprzedniej reformie. Dla ucznia i rodzica praktycznie oznacza to mocniejsze położenie akcentu na rozumienie i interpretację tekstu oraz na dojrzałe pisanie, a w części ustnej – na kulturę wypowiedzi, porządkowanie argumentów i umiejętność integrowania lektury obowiązkowej z kontekstem. Na poziomie pisemnym podstawowym arkusz łączy analizę i interpretację czytanego tekstu nieliterackiego z zadaniami sprawdzającymi wiedzę o języku oraz z rozbudowaną wypowiedzią argumentacyjną, w której uczeń ma sformułować tezę, wskazać i rozwinąć argumenty, oprzeć się na znajomości lektur oraz materiału kultury i zakończyć logiczną konkluzją; egzaminatorzy oceniają nie tylko zgodność treści z poleceniem, ale też samodzielność myśli, adekwatny dobór przykładów, spójność kompozycji, precyzję języka, poprawność ortograficzną i interpunkcyjną oraz styl. W praktyce przygotowań warto wyrobić nawyk tworzenia planu wypowiedzi z wyraźnym rozróżnieniem tezy i hipotezy, pilnować akapitów sygnalizujących zmianę wątku, pamiętać o wprowadzeniach do cytatów i o komentarzu, który pokazuje, po co przykład został użyty; ważne jest też łączenie lektury z kontekstem historycznym, filozoficznym i kulturowym, ale bez uciekania w dygresje, które odrywają od tematu. W części sprawdzającej czytanie ze zrozumieniem kluczowe stają się relacje między tekstem głównym a materiałami dodatkowymi, takimi jak wykres, tabela, infografika czy fragment opracowania; uczeń powinien trenować wyłapywanie tez, presupozycji i sposobów argumentacji autora oraz rozpoznawać intencję użycia środków retorycznych, w tym pytań retorycznych i metafor; ocena uwzględnia zarówno poprawność odpowiedzi, jak i umiejętność uzasadnienia. Zmiany w części ustnej porządkują strukturę egzaminu wokół kompetencji interpretacyjnych i komunikacyjnych: zdający losuje zestaw z poleceniami odwołującymi się do tekstu literackiego lub ikonicznego oraz do wybranej lektury, a następnie rozwija temat w wypowiedzi, w której oceniane są samodzielność interpretacji, trafność odwołań, porządek wypowiedzi, kompetencje językowe oraz dialog z komisją; w praktyce warto ćwiczyć budowanie wypowiedzi w trzech etapach – teza lub hipoteza, uzasadnienie z dwoma lub trzema mocnymi argumentami, domknięcie z wnioskiem – i pamiętać, że egzaminatorzy cenią precyzję bardziej niż długość. Nowe kryteria promują argumentację opartą na uważnej lekturze, a nie na reprodukcji gotowych opracowań; dlatego przygotowanie obejmuje systematyczne pisanie dłuższych form, krótkie analizy fragmentów i pracę na różnorodnym materiale, także publicystycznym i popularnonaukowym. W arkuszu utrzymano wagę poprawności językowej, jednak ważniejsza niż „polowanie na błędy” staje się celowa edycja tekstu: eliminacja tautologii, skracanie rozwlekłych zdań, dobieranie czasowników niosących znaczenie, unikanie slangu i utrzymywanie stylu adekwatnego do formy; oceniane jest także wykorzystanie słownika pojęć z teorii literatury i retoryki, ale tylko wtedy, gdy służy tezie, a nie stanowi encyklopedycznego popisu. Praktyczny plan pracy ucznia obejmuje regularne powtórki lektur obowiązkowych z naciskiem na motywy (miłość, bunt, wina i kara, władza, natura, sztuka), kluczowe symbole i konstrukcje bohaterów, tworzenie własnego „banku przykładów” z literatury i kultury, pisanie raz w tygodniu krótszej rozprawki z samodzielnym wyborem przykładów oraz comiesięczne dłuższe wypracowanie na czas, które potem jest analizowane pod kątem kryteriów. Warto prowadzić dziennik błędów, w którym gromadzi się typowe potknięcia językowe i logiczne oraz własne wzory zdań otwierających i zamykających akapity; dobrze też ćwiczyć parafrazowanie i streszczanie, bo zadania z czytania ze zrozumieniem sprawdzają umiejętność syntezy. Szkoły organizują próbne egzaminy i konsultacje, a nauczyciel zwraca uwagę na zgodność z poleceniem, ograniczenie dygresji i gospodarowanie czasem; z punktu widzenia rodzica pomocne jest zapewnienie dziecku warunków do regularnej, cichej pracy oraz wspieranie higieny snu, ruchu i diety, które realnie wpływają na klarowność myślenia. W kontekście rekrutacji na studia język polski na poziomie podstawowym pozostaje obowiązkowy, a rozszerzenie wybierają kandydaci na kierunki humanistyczne i społeczne; niezależnie od wyboru poziomu nowe kryteria konsekwentnie nagradzają umiejętność budowania sensu, czyli jasną tezę, dobrze dobrane przykłady, spójną kompozycję i poprawną polszczyznę, co jest uniwersalną kompetencją przydatną także poza szkołą.
