Mit o Syzyfie opowiada o królu Koryntu, który dzięki sprytowi i bezczelnej odwadze wielokrotnie oszukał bogów, za co skazano go na karę wiecznego, bezowocnego wysiłku, i stanowi przestrogę przed pyszałkowatym nadużyciem rozumu przeciw porządkowi świata. Streszczenie przebiegu: Syzyf słynął z przedsiębiorczości i gościnności, ale też z chciwości i braku szacunku dla zasad; zdradził Zeusowi potajemne zamiary boga rzeki Asoposa, a wedle innej wersji wyjawił śmiertelnikom sekrety bogów w zamian za korzyści dla miasta. Kiedy nadeszła jego godzina, sprytnie uwięził Tanatosa (personifikację śmierci), co wywołało chaos: ludzie przestali umierać, a bogowie, widząc zachwianie równowagi, uwolnili Śmierć i sprowadzili Syzyfa do Hadesu. Tam, korzystając z kolejnej sztuczki, poprosił żonę, by nie urządzała mu należytego pochówku, a następnie uprosił Persefonę o powrót na ziemię, by „naprawić” obrzędy – po czym uciekł i długo żył jak dawniej, aż bogowie przymusowo sprowadzili go do krainy umarłych i wymierzyli karę: miał wtaczać ogromny głaz na stromą górę, lecz tuż przed szczytem kamień zawsze wyślizgiwał się i spadał na dół, zmuszając go do niekończącego się zaczynania od nowa. Plan wydarzeń w ujęciu szkolnym biegnie więc od chciwości i zdrady, przez oszukanie śmierci i krótkotrwałe zwycięstwa, po ostateczną karę, która staje się symbolem bezcelowego trudu; ten porządek pomaga rozpoznać przyczyny i skutki, a także dostrzec, że zemsta bogów jest adekwatna do przewin: człowiek, który nadużywa inteligencji dla własnych korzyści, doświadcza wysiłku pozbawionego sensu. Charakterystyka Syzyfa jest ambiwalentna: to król bystry, odważny i pomysłowy, ale te same cechy wykorzystuje egoistycznie; łamie normy gościnności, manipuluje rytuałem pogrzebowym i destabilizuje porządek świata, co w oczach bogów jest zbrodnią przeciw kosmosowi. Jego spryt nie ma wymiaru altruistycznego, w przeciwieństwie do Prometeusza – Syzyf kpi z granic i dla zysku bierze świat w zakład, stąd kara dotyka najgłębszej potrzeby sprawczości: robi, lecz nie osiąga, planuje, lecz nigdy nie kończy, i właśnie to udręcza pychę najbardziej. W interpretacji cywilizacyjnej mit ostrzega przed „cwaniactwem” jako modelem działania – krótkotrwałe zwycięstwa kończą się katastrofą zaufania i ładu, a wspólnota karze oszustwo poprzez wykluczenie lub bezsensowną pracę; w lekturach szkolnych warto zestawić Syzyfa z innymi bohaterami hybris, którzy przekroczyli miarę. W kulturze nowoczesnej mit doczekał się filozoficznych odczytań, z których najsłynniejsze – esej Alberta Camusa – szuka sensu w samym czynie, nie w rezultacie; na lekcji można odnotować to jako kontekst, ale trzymać się faktów mitycznych: w wersji greckiej kara ma być przestrogą, nie afirmacją. Symbole w micie są czytelne: głaz jako ciężar winy, strome zbocze jako opór świata wobec pychy, wieczny powrót jako przekleństwo niespełnienia; w sprawdzianie warto o nich wspomnieć, wskazując, że mit tłumaczy genezę przysłowia „syzyfowa praca” oznaczającego wysiłek bez efektu. Wypowiedź pisemną możesz domknąć wnioskiem, że rozum bez cnoty prowadzi do nadużyć, a sprawczość bez odpowiedzialności – do autodestrukcji, co czyni z Syzyfa figurę ostrzegawczą w kanonie szkolnym i w rozmowach o etyce władzy.
