Określenie syndrom Gardnera bywa potoczną nazwą zjawiska nazywanego alienacją rodzicielską, czyli sytuacji, w której po rozstaniu jedno z rodziców wprost lub pośrednio podważa więź dziecka z drugim, obsadza go w roli „złego” i wzmacnia lojalność przez strach, poczucie winy lub fałszywe przekonania. Pojęcie jest kontrowersyjne w języku naukowym, dlatego zamiast etykietować dziecko „syndromem”, warto rozpoznawać konkretne wzorce zachowań i ich skutki dla rozwoju, a następnie szukać rozwiązań minimalizujących szkody. O manipulacji świadczyć mogą utrwalone, czarno-białe narracje, w których „zły” rodzic jest stale atakowany, a „dobry” idealizowany, nagły i nieproporcjonalny lęk przed spotkaniem bez realnych podstaw, powtarzanie dorosłych fraz w ustach dziecka, utrudnianie kontaktów bez uzasadnienia medycznego czy prawnego, stawianie dziecka w roli posłańca, podsłuchiwanie rozmów i nagabywanie o szczegóły życia drugiego rodzica. Psychologicznie dzieci w takiej sytuacji często przeżywają konflikt lojalności, objawy somatyczne przed spotkaniami, regres w zachowaniu lub nadmierną dorosłość, a długofalowo ryzykują trudności w budowaniu zaufania, nasiloną lękowość i problemy z regulacją emocji. Po stronie dorosłych mechanizmy alienacji wzmacniają się, gdy jedna ze stron nie panuje nad lękiem i gniewem, traktuje dziecko jako powiernika, „odreagowuje” żal wobec byłego partnera lub nadmiernie kontroluje. Pierwszym krokiem do przerwania spirali jest powrót do dorosłych ról: to rodzice załatwiają sprawy między sobą i z instytucjami, a dziecko ma prawo do relacji z obojgiem opiekunów, o ile nie ma przeciwwskazań związanych z bezpieczeństwem. W praktyce pomaga neutralny ton w korespondencji, używanie aplikacji do kontaktu w sprawach dziecka, precyzyjne ustalenia dotyczące harmonogramu i odbiorów, unikanie komentarzy o byłym partnerze przy dziecku, reagowanie empatycznie na lęk („widzę, że się boisz”) i proponowanie małych kroków adaptacji do kontaktów. W sytuacjach spornych korzystne są mediacje rodzinne, które pomagają zbudować plan opieki i ustalić reguły informowania, a gdy spór toczy się w sądzie, dziecko powinno mieć zapewnioną opiekę psychologiczną i wysłuchanie przez specjalistę działającego w jego interesie. Dokumentowanie faktów – terminów, odwołanych wizyt, treści wiadomości – ułatwia później rozmowę z biegłym psychologiem lub kuratorem; jednocześnie warto unikać „produkcji dowodów” kosztem spokoju dziecka. Jeżeli podejrzewasz manipulację, nie odpowiadaj manipulacją: nie przeciągaj liny, nie stawiaj wyborów „albo-albo”, nie deprecjonuj drugiego rodzica, tylko konsekwentnie zapraszaj do kontaktu, bądź punktualny, przewidywalny, spokojny i czuły. W rozmowie z dzieckiem oddzielaj fakty od emocji, ucz nazywania uczuć i dawaj prawo do lojalności wobec obojga, wzmacniając przekaz, że dorosłe sprawy zostają między dorosłymi. Zadbaj o własne zasoby: terapia indywidualna, grupa wsparcia, higiena snu i pracy pomogą nie ulec pokusie „walki o rację” kosztem więzi. Jeśli istnieją przesłanki przemocy, uzależnień lub zaniedbania, priorytetem jest bezpieczeństwo i interwencja odpowiednich służb; alienacja nie może służyć ukrywaniu realnego zagrożenia. Celem nie jest zwycięstwo rodzica, lecz przywrócenie dziecku prawa do bezpiecznych relacji, stabilnych zasad i przewidywalnych kontaktów, dlatego najlepszą strategią bywa cierpliwa, konsekwentna współpraca z ekspertami i instytucjami oraz gotowość do korekt, gdy któreś z ustaleń nie działa w praktyce. W ten sposób nawet po trudnym rozstaniu można zatrzymać spiralę manipulacji i pomóc dziecku odzyskać spokój, poczucie wpływu i zaufanie do dorosłych.
